جعفر بن قدامهجعفر بن قدامه، ادیب و شاعر قرن سوم و چهارم است. ۱ - معرفی جعفر بن قدامهکنیهاش ابوالقاسم و نام جدّ وی زیاد بود. از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست. سال تولدش در منابع ذکر نشده است. صفدی (متوفی ۷۶۴) سال وفات جعفر را ۳۰۸ یا ۳۰۹ و یاقوت حموی (متوفی ۶۲۶) مرگ او را در جمادی‌الاخره ۳۱۹ ثبت کرده و افزوده است که در ۳۱۰، پس از تبعید علی‌بن عیسی وزیر (متوفی ۳۳۴) به یمن ، جعفر در باره آن ابیاتی سرود. یاقوت حموی شش بیت از این شعر را نقل کرده است. زرکلی [۵]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۲۶، بیروت۱۹۸۹.
و کحّاله نیز سال وفات جعفر را ۳۱۹ ذکر کرده‌اند.۲ - آثارابنندیم [۷]
ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۹۴.
جعفربن قدامه را از نویسندگان به نسبت پرکار نام برده که (صد صفحه) از او بر جای مانده است.خطیب بغدادی جعفر را به فراوانی ادب و پیشوایی نویسندگان ستوده و صفدی او را دارای آثاری دانسته است؛ اما، در هیچ یک از منابع، نام کتابی از جعفر بن قدامه ذکر نشده است، فقط ابن‌بلخی [۱۰]
ابن‌بلخی، فارس نامه، ج۱، ص۱۷۰.
تألیف کتاب الخراج را به او نسبت داده است که در صحت آن تردید هست، چون در منابع دیگر، این کتاب به قدامة بن جعفر (متوفی ۳۳۷) نسبت داده شده است. [۱۱]
تاریخ سیستان، چاپ محمدتقی بهار، ج۱، ص۱۱، تهران: زوار، ۱۳۱۴ش.
۲.۱ - مشایخ جعفرمشایخ او را ابوالعیناء ضریر (متوفی ۲۸۳)، حمادبن اسحاق موصلی (متوفی ۲۶۷)، محمد بن عبدالله مالک خزاعی و مبرد (متوفی ۲۸۶)، دانسته‌اند. ۲.۲ - مهم‌ترین راوی جعفرمهمترین راوی جعفر، ابوالفرج اصفهانی (متوفی ۳۵۶) بود که، ضمن شرح‌حال ابراهیم‌بن المدبر ، هفت روایت از جعفر نقل کرده [۱۷]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین و اخبارهم، ج۲۲، ص۱۵۷ـ۱۸۷.
و در جاهای دیگر نیز روایاتی از او نقل نموده است. [۱۸]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین و اخبارهم، ج۱۰، ص۲۸۰ـ۲۸۱.
۲.۳ - پدر قدامة بن جعفربه گفته سیدمحسن امین، [۱۹]
سیدمحسن امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۳۶.
جعفر بن قدامه پدرِ قدامة بن جعفر نیست، زیرا شرح‌حال نویسان قدامة بن جعفر را فردی مسیحی دانسته‌اند که به واسطه مکتفی (حک: ۲۸۹ـ ۲۹۵)، خلیفه عباسی، مسلمان شده بود. [۲۰]
ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص ۱۴۴.
۲.۴ - مسیحی بودن جعفراما، در هیچ منبعی به مسیحی بودن جعفر بن قدامه اشاره نشده و ابوالفرج اصفهانی [۲۲]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین و اخبارهم، ج۱۰، ص۲۸۰ـ۲۸۱.
اخبارِ او را به گونه‌ای آورده است که راوی مسلمان از مسلمانِ دیگر می‌آورد.ابن‌ندیم [۲۳]
ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۴۴.
و یاقوت حموی در شرح‌حال قدامة بن جعفر ذکر کرده‌اند که پدرش شخص مهمی نبوده و دانشی نداشته، حال آنکه همین شرح‌حال‌نویسان جعفر بن قدامه را از مشایخ کاتبان دانسته‌اند.۳ - فهرست منابع(۱) ابن‌بلخی، فارس نامه. (۲) ابن‌ندیم، الفهرست. (۳) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین و اخبارهم. (۴) سیدمحسن امین، اعیان الشیعه. (۵) تاریخ سیستان، چاپ محمدتقی بهار، تهران: زوار، ۱۳۱۴ ش. (۶) خطیب بغدادی، تاریخ بغداد. (۷) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۹. (۸) صفدی، الوافی بالوفیات. (۹) عمررضا کحّاله، معجم‌المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت. (۱۰) یاقوت حموی، معجم‌الادباء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳. ۴ - پانویس۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جعفر بن قدامه»، شماره۴۷۰۱. |